Ο CRISTOFORO BOUONDELMONTI (1422) Φλωρεντίνος μοναχός και γεωγράφος που επισκέφθηκε την Κρήτη, τη Ρόδο, τα νησιά του Αιγαίου και την  Κωνσταντινούπολη  , το διάστημα από 1414-1430 και ήταν ο πρώτος χαρτογράφος αυτών των περιοχών, στο Βιβλίο του  Liber Insularum Archipelagi , γράφει:

« … προς βορράν υπάρχει πηγή  αφθονότατα ρέουσα Ναός καλουμένη, όπου απειλητικότατα ακρωτήρια υψούνται προς τον ουρανόν. Εις αρκετήν δ’ απ΄αυτής απόστασιν, ευρίσκεται ο άριστος λιμήν των Καρδαμύλων μετά πεδιάδος και ποταμού. Εκείθεν εις άλλον επιθυμούμεν να φτάσωμεν λιμένα , το Δελφίνι, έχοντα πύργον και ποταμόν και από του οποίου εις απόστασιν ολίγων μιλίων  υψούται η πόλις της Χίου…»

Ο  JEAN DE THEVENOT  (1656) Γάλλος γλωσσολόγος, φυσικός και βοτανολόγος , το 1655 ξεκίνησε το ταξίδι του στην Ανατολή. Το 1656 βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στη Σμύρνη, τη Χίο και άλλα ελληνικά νησιά συνεχίζοντας προς την Αίγυπτο και την Περσία. Στον πρώτο τόμο των ταξιδιωτικών εντυπώσεων του που εξέδωσε στο Παρίσι το 1665 γράφει:

« Το χωρίον Καρδάμυλα έχει πεντακοσίους κατοίκους , η δε χώρα του κοσμείται από πολλά πηγάς διαυγεστάτας  και καλλίστας, είναι δε ευφορωτάτατη αποφέρουσα κατ΄έτος πεντακοσίους κάδους οίνου. Προ τινων ετών εύρον εδώ πολλά χρυσά , αργυρά και χάλκινα νομίσματα του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου. Εις απόστασιν πέντε μιλίων από του χωρίου τούτου , υπάρχει κοιλάς μακρά ήμισυ περίπου μίλιον, εις την οποίαν υπάρχει πηγή ύδατος καταρρέουσα δια κλίμακος εκ τριάκοντα ωραίων μαρμαρίνων βαθμίδων. Εις το άκρον της κοιλάδος αυτής ήτο εκτισμένος ναός εκ μαρμάρων τεφρόχρων , μήκους οκτώ σπιθαμών και πλάτους έξ, συνδεδεμένων καλώς  δια σιδήρου και μολύβδου, αλλ΄ οι χωρικοί έθραυσαν τους  ωραίους τούτους λίθους για να λάβωσι τα μέταλλα. Ο τόπος ούτος ονομάζεται Ναός , δηλονότι εκκλησία. Οι ευπατρίδαι της Χίου τακτικά μεταβαίνουν εις αυτόν δια να διασκεδάσουν».

Πηγές  : Η Χίος παρά τοις γεωγράφοις και περιηγηταίς από του ογδόου μέχρι του

               εικοστού αιώνος . Φιλ.Αργέντη- Στ. Κυριακίδη  Εστία 1946.

Χειρόγραφο  του βιβλίου  LIBER INSULARUM ARCHIPELAGI   βρίσκεται στην Γεννάδιο Βιβλιοθήκη.